METABOLIZMA

METABOLIZMA

PROF DR METIN OZATA

METABOLİZMA

Bazal metabolizma hızı nedir?

Bazal metabolizma vücudun istirahat halindeki iken yaktığı enerji miktarıdır. Bazal metabolizma her kişide farklıdır. Bu farklılık kişinin genetik yapısına ve hormonlarına bağlıdır. Haris-Benedict formulü ile bazal metabolizma hızı boy ve kiloya dayanarak hesaplanabilir. Haris-Benedict yönteminde bazal metabolizma hızı hesaplanırken aşağıdaki formülasyon kullanılır.
Bazal Metabolizma Hızı (Erkek) = 66.5 + (13.75 x Ağırlık-kg) + (5.03 x Boy-cm) - (6.75 x Yaş-yıl)
Bazal metabolizma Hızı (Kadın) = 655.1 + ( 9.56 x Ağırlık-Kg) + (1.85 x Boy-cm) - (4.68 x Yaş-yıl)

Metabolizma nasıl hızlandırılır?

Metabolizmayı hızlandırmak için şunları yapın:

• Aşırı yemekten kaçının
• Kas kitlenizi artırmak için spor yapın
• İyi uyuyun
• Dengeli yiyin
• Yüksek Glisemik indeksli gıdalardan yani kan şekerini çok yukselten gıdalardan uzak durun
• Kafeinden (çay, kahve, kola) uzak durun
• Yeterli kalsiyum alın ( brokoli, badem, kabak, koyu sebzeler, süt, yoğurt ,peynir)
• Alkolü azaltın
• Öğün atlamayın, az ve sık yiyin

Mevsime, yaşa, cinsiyete ve ruhsal duruma göre metabolizma hızlanıp yavaşlar mı?

Soğuk aylarda yani kışın bazal metabolizma hızlanır, yazın yavaşlar. Tropikal yani sıcak ülkelerde yaşayanlarda metabolizma hızı %10-20 daha düşüktür. Yaş ilerledikçe metabolizma yavaşlar. 30-35 yaşından sonra metabolizma yavaşlar . O nedenle yaş artıkça göbek bölgesinde yağlanma oluşur. Bunun temelinde insülin ve kortizol hormonundaki bozukluk vardır. Uzun boylu ve zayıf kişilerde bazal metabolizma hızı daha fazla yani hızlıdır. Vücutta yağ miktarı arttıkça metabolizma yavaşlar. Erkeklerde bazal metabolizma kadınlara göre daha fazladır. Ergenlik döneminde ve hamilelikte metabolizma hızı artar. Ruhsal durum metabolizmayı etkiler. Depresyon metabolizmayı bozar, yavaşlatır ve kilo aldırır. Korku anında kanda artan adrenalin hormonu metabolizmayı artırır. Her on yıl için bazal metabolizma hızında yüzde 2 azalma olur. Hızlı kilo alıp vermeler metabolizmayı yavaşlattığı gibi vucut ısısının artması da metabolizmayı artırır. Metabolizma yavaşlayınca yağ depolanması artar. Bununla birlikte kas kitlesi artarsa metabolizma artar. Yüksek glisemik indeksli karbonhidrat (yani kan şekerini çok yükselten gıdalar ) yenirse bunlar yağ olarak depolanır ve metabolizmayı yavaşlatır. Kilo artınca insülin direnci artar, uyku bozulur ve stres artar. İnsülin direnci, hormon bozuklukları, uykusuzluk ve stres metabolizmayı yavaşlatan etkenlerdir. Metabolizmayı zayıflatan diğer nedenler kilo alıp vermeler ve hareketsiz yaşamdır.

Az az sık sık yemek metabolizmayı hızlandırır mı?

Az ve sık yemek metabolizmayı hızlandırır. Bunun nedeni az ve sık yemekle kan şekerinin inip çıkmalar göstermemesi ve bu sayede kandaki insülin hormon salgısının daha düzenli olmasıdır. İnsülin hormonu dengede olunca metabolizma hızlanır. Metabolizmayı yavaşlatan en önemli etkenlerden birisi kanda insülin hormon yuksekligidir. Az ve sık yemek insulin hormonunda ani inip çıkmaları önleyerek metabolizmayı düzenler ve daha kolay kilo verilir.

Hangi gıdalar metabolizmayı hızlandırmaya yardımcı olur?

Baharatlar metabolizmayı artırır. Kırmızı acı biber ve hardal ve diğer baharatlar metabolizmayı artırır. Proteinli gıdalar daha tok tutar ve metabolizmayı artırır. Kafein de metabolizmayı artırır. Yeşil çay içenlerde metabolizma biraz artar.

Metabolizmanın yavaş olması ne demektir? Bir hastalık mıdır? Genetiksel bir şey midir?

Metabolizma hızı genetik, çevresel etkenler ve hormonlardan etkilenir. Egzersiz veya hareketli yaşam metabolizmayı artırırken, yaşın ilerlemesi azaltır. Tiroid hormonu, erkeklik hormonu (testosteron) buyume hormonu, stres hormonu olarak bilinen adrenalin ve noradrenalin metabolizmayı artırır. Proteinli gıdalar metabolizmayı artırır Ortamın sıcak olması metabolizmayı azaltırken, hastalık hali, ateş ve enfeksiyon metabolizmayı artırır. Kötü beslenme metabolizmayı yavaşlatır. Uyku metabolizmayı azaltır. Metabolizmayı en çok artıran egzersiz yani spor yapmaktır. Hormonlardan da en çok tiroid hormonları metabolizmayı artırır. Uzun açlık metabolizma hızını yavaşlatır. Kilo veremeyen kişilerde mutlaka hormon bozukluğu vardır. Metabolizmanız yavaş ve kilo veremiyorsanız mutlaka hormon kontrolunden geçmek ve bir Endokrin uzmanına başvurmak gerekir. Kilo veremeyen hastalarda gördüğüm en önemli bozukluklar insülin, tiroid, prolaktin gibi hormonlardaki bozukluklarıdır.

Ne Yapmalı?

Metabolizma hızlandırmak için önce altta yatan nedeni ortaya koymak gerekir. Kilo veremiyorsanız diyet yapmadan once mutlaka bir Endokrin uzmanına başvurarak hormon tetkiki yaptırarak metabolizma yavaşlığının nedenini bulmak gerekir. Aksi takdirde yapılacak diyetler başarısız olmaya mahkumdur. Tiroid yetmezliği yani hipotiroidi bulunan bir kişinin yeteri kadar tedavi olmadan kilo vermesi zordur. İnsülin hormonu bozuk bir kişinin sadece diyet yapmakla zayiflaması yine imkansızdır. Bu tur hormon bozukluklarının uygun şekilde tedavisiyle birlikte biz kişilere glisemik indeks diyeti öneriyoruz. Bilimsel olarak sağlıklı olduğu kanıtlanan beslenme ‘’Glisemik Indeks diyeti ‘’ yani kısaca GI Diyeti yapmaktır. Glisemik indeks diyetinin esası kan şekerini yukseltmeyen gıdaları seçmek ve yemektir. Özellikle ülkemizde beyaz ekmek yeme oranı çok yüksektir. Beyaz ekmek kan şekerini bozmakta, kilo yapmakta ve kişileri hızla şeker hastası yapmaktadır. Artık köylerde bile beyaz ekmek yenmektedir. Bu kadar zararlı beyaz ekmek yerine tam buğday ekmeğine geçmek bence ülkemizin en önemli beslenme sorunudur. Beyaz ekmek yerine tam buğday ekmeği, pirinç pilavı yerine bulgur pilavı yemek, patates püresi veya patates kızartması yerine haşlanmış sebze veya bakliyat yemek, beyaz makarna yerine kepekli veya ıspanaklı makarna yemek , Kola ve gazoz yerine su içmek ve Tatlı yerine meyve yemek daha sağlıklıdır. Diğer bir öneri de bol su içmektir. Günde 2-2,5 litre su içmek gerekir. Ülkemizde su içme miktarı azdır. Az su içmek ve kahvaltı yapmamak kiloyu artıran en önemli yanlışlardan birisidir. Diğer önemli bir konu akşamları çok yemektir. Ülkemizde genellikle akşam yemekleri fazladır ve uyuyuncaya kadar televizyon başında devamlı atıştırmalar olmaktadır. Oysa akşamları metabolizma yavaştır ve fazla kalori alınınca kilolar artmaktadır. Sabahtan öğleye kadar metabolizma daha hızlıdır. Bu nedenle sabah ve öğle fazla akşam daha az yemek gerekir. Hareketli olmak ve egzersiz yapmak da metabolizmayı artırır. Her gün yarım saat yürümek sağlık ve kilo için çok faydalıdır. Diğer bir önerim lokanta ve restaurant sahiplerinedir. Ülkemizde çoğu lokantada bulgur pilavı ve bakliyat yemeği pek bulamazsınız. Ancak kan şekerini bozan sağlığa zararlı pirinç pilavı ve patates kızartması veya patates püresi bulursunuz. Son zamanlarda gittikçe artan kebapçılarda da etin yanında mutlaka pirinç pilavı, patates kızartması veya patates püresi gelir. Oysa et yemeği yanında bulgur pilavı , birkaç kaşık bakliyat (kuru fasulya, barbunya, nohut gibi) veya sebze haşlaması daha faydalıdır. Bu tür bir değişim halkın sağlığına ve yeme alışkanlığı değişikliğine büyük katkı sağlayacaktır.

Lahana hapı, hızlandırıcı çay diye piyasada satılan ürünler metabolizmayı hızlandırırlar mı?

Piyasada satilan her türlü bitki, sebze ve meyve hapı metabolizmayı hızlandırmaz. Bu tur urunlerin klinik olarak test edilmesi gerekir. Klinik olarak test edilmemiş bu tur urunler onermiyoruz. Kilo veremeyen kişilere önerimiz oncelikle kilo almaya neden olan hormon bozukluğunun ortaya konması için hormon testlerini yaptırmalarıdır. Teşhis olmadan tedavi olmaz. Kilo alan kişilerin çoğunda mutlaka hormon bozukluğu vardır. Çeşitli yontemlerle biraz kilo verseler bile kısa zamanda daha çok kilo alırlar. Önemli olan altta yatan yani kilo yapan hormon bozuklugunun tedavisidir.